Ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και διευθυντής του Δικτύου Ναυαρίνου, Δημήτρης Καιρίδης, μιλάει στο περιοδικό Anatolia Alumnus για την ακαδημαϊκή του διαδρομή, την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή μας, τις διεξαγόμενες συνομιλίες για το Κυπριακό ζήτημα, τις προοπτικές εμβάθυνσης ή μη ευρωπαϊκής ενοποίησης, το Δίκτυο Ναυαρίνο και για τα σχέδιά του στο προσεχές μέλλον.
Συνέντευξη: Τάσος Βαρέλλας ’03
Η συνέντευξη δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Alumnus, τεύχος 138, Μάρτιος 2017)
Ο Δημήτρης Καιρίδης αποφοίτησε από το Κολλέγιο Ανατόλια το 1987. Ολοκλήρωσε τις προπτυχιακές σπουδές του στη Νομική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης το 1991. Τον ίδιο χρόνο διέσχισε τον Ατλαντικό για να φοιτήσει στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστήμιο Tufts της Βοστώνης, όπου έλαβε το μεταπτυχιακό του δίπλωμα στη Νομική και Διπλωματία το 1994, και υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή στις Διεθνείς Σχέσεις, με θέμα «Η Εξωτερική Πολιτική του Εθνικισμού: Η Περίπτωση της Σερβίας (1986-1995) και της Ελλάδος (1991-1995)» το 1998. Δίδαξε στο Kennedy School of Government του Πανεπιστημίου Harvard στο διάστημα 1998-2000. Το 2001 επέστρεψε στη γενέθλια πόλη και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας ως επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών. Το 2005 επέστρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες ως καθηγητής στην Έδρα Κωνσταντίνου Καραμανλή του Πανεπιστημίου Tufts. Το 2012 εκλέχθηκε αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστήμιου και το 2015 προβιβάστηκε σε τακτικό καθηγητή. Από το 2002 διευθύνει τη Θερινή Ακαδημία της Ολυμπίας, από το 2007 είναι επιστημονικός σύμβουλος στο Ίδρυμα Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής, από το 2009 διευθύνει το Δίκτυο Ναυαρίνο στη Θεσσαλονίκη και από το 2014 συμμετέχει σε μια καθημερινή ενημερωτική εκπομπή στην τηλεόραση του Action 24. Στο παρελθόν υπήρξε διευθυντής του Προγράμματος Κόκκαλη για τα Βαλκάνια στο Πανεπιστήμιο Harvard, διευθυντής του Ιδρύματος Κόκκαλη στην Αθήνα, σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών και αρθρογράφος σε πολλές εφημερίδες της Αθήνας. Το κύριο ερευνητικό του ενδιαφέρον είναι η διεθνής πολιτική με εξειδίκευση στην Ελλάδα, τα Βαλκάνια, την Τουρκία και την αμερικανική εξωτερική πολιτική. Στη συζήτηση που ακολουθεί ο καθηγητής Καιρίδης μιλάει στο Anatolia Alumnus για την ακαδημαϊκή του μετακίνηση από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα, την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή μας, τις διεξαγόμενες συνομιλίες για το Κυπριακό ζήτημα, τις προοπτικές εμβάθυνσης ή μη ευρωπαϊκής ενοποίησης, το Δίκτυο Ναυαρίνο και τέλος για τα μελλοντικά του σχέδια!
* * *
Σήμερα είστε καθηγητής πρώτης βαθμίδας στο Τμήμα Διεθνών, Ευρωπαϊκών & Περιφερειακών Σπουδών του Παντείου Πανεπιστημίου. Πως επέδρασε η ακαδημαϊκή σας μετακίνησή στην Αθήνα στα διδακτικά καθήκοντα και στην ευρύτερη δραστηριότητά σας;
Ήταν μια δύσκολη απόφαση εξαιτίας των συναισθηματικών δεσμών μου με τη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, η αλήθεια είναι ότι η μετακίνησή μου απλοποίησε την καθημερινότητά μου και διευκόλυνε την ακαδημαϊκή μου δραστηριότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι από το 2012 που μετακινήθηκα μέχρι σήμερα έχω εκδώσει τρία βιβλία και ετοιμάζω άλλα δύο. Τα προηγούμενα έντεκα χρόνια ήμουν συνεχώς σε ένα αεροπλάνο αφού δίδασκα στη Θεσσαλονίκη αλλά, ταυτόχρονα, είχα μια σειρά από άλλες δραστηριότητες στην Αθήνα. Αυτό ήταν κουραστικό, χρονοβόρο και πολυέξοδο. Ευτυχώς, συνεχίζω να έρχομαι στη Θεσσαλονίκη συχνά αλλά αυτή τη φορά ως δική μου επιλογή και όχι κατ’ απαίτηση ενός ωρολόγιου προγράμματος διδασκαλίας. Άλλωστε, στη Θεσσαλονίκη δραστηριοποιείται το Δίκτυο Ναυαρίνο (NN), το οποίο διευθύνω από το 2009, με διαρκώς αυξανόμενη δράση και παρουσία στην πόλη. Αρκετοί Αθηναίοι φίλοι με προτρέπουν να το κατεβάσω στην Αθήνα. Δεν πρόκειται. Το NN θα παραμείνει στη Θεσσαλονίκη, που το έχει αγκαλιάσει και τόσο το στηρίζει, για να έχω κι εγώ διαρκώς αφορμές να έρχομαι αλλά και γιατί δεν πιστεύω ότι όλα πρέπει να συγκεντρωθούν στην Αθήνα.
Ο νόμος 4009/2011 ψηφίστηκε από τη Βουλή των Ελλήνων με συντριπτική πλειοψηφία και υπήρξε κατά γενική ομολογία μία σημαντική τομή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση στη χώρα μας σε σχέση με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ;
Η πανεπιστημιακή εκπαίδευση στη χώρα μας διέρχεται μια μακρά και βαθιά κρίση. Ο συγκεκριμένος νόμος ήταν εμπνευσμένος και φιλόδοξος. Εφαρμόστηκε σε έναν βαθμό και βοήθησε κάπως τα πράγματα. Η προσπάθεια που έγινε, όση έγινε πριν εγκαταλειφθεί, δεν αρκεί. Θα πρέπει να ξανασκεφτούμε ως κοινωνία συνολικά και από την αρχή τον ρόλο του πανεπιστημίου. Το πανεπιστήμιο είναι ο κατεξοχήν χώρος αριστείας και καινοτομίας. Χωρίς διεθνώς ανταγωνιστικά πανεπιστήμια η Ελλάδα είναι καταδικασμένη στην υπανάπτυξη. Αντ’ αυτού, κάποιοι επιμένουν να αντιλαμβάνονται τα πανεπιστήμια ως τον πιο προνομιακό χώρο έκφρασης του κομματικού συνδικαλισμού και του τραμπουκισμού. Η ελληνική κρίση έχει κάποιες από τις ρίζες της στο ελληνικό πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης και στις νοοτροπίες που καλλιεργήθηκαν εκεί. Τώρα για να σας παρηγορήσω θα σας έλεγα ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη διέρχεται και αυτή μια κρίση και πως το χάσμα με τα καλά και πλούσια αμερικανικά πανεπιστήμια διαρκώς διευρύνεται.
Πως κρίνετε την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση στη λεγόμενη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ
Δύσκολη. Καταρχήν, η γειτνίαση με την πιο ασταθή περιοχή του πλανήτη, τη Μέση Ανατολή, δεν βοηθά. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί πως ο αραβικός κόσμος αποτελεί το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού όμως σήμερα παράγει την πλειοψηφία των πολέμων, το 60% θυμάτων από ένοπλες συγκρούσεις και το 70% των προσφύγων διεθνώς. Ταυτόχρονα, έχουμε τον πολλαπλασιασμό και απρόβλεπτων ηγετών που δεν διστάζουν να παραβιάζουν τους διεθνείς κανόνες όπως ο Πούτιν ή απειλούν να το κάνουν όπως ο Ερντογάν.
Με τον τ. Πρόεδρο της Ιταλικής Δημοκρατίας Giorgio Napolitano
Σε ποιο σημείο βρίσκονται σήμερα οι συνομιλίες για το Κυπριακό; Πιστεύετε πως είναι προς το συμφέρον των Κυπρίων η εκκολαπτόμενη διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία ή θα προκρίνατε την διαιώνιση της παρούσας κατάστασης;
Συμμερίζομαι την άποψη ότι αν ο Αναστασιάδης και ο Ακιντζί δεν μπορούν να βρουν τη λύση, φοβάμαι ότι κανείς δεν μπορεί. Οι δυο ηγέτες έχουν από παλιά ταχθεί υπέρ της λύσης και ο Αναστασιάδης διακινδύνεψε το πολιτικό του μέλλον το 2004 όταν μόνος, από τους πολιτικούς ηγέτες των μεγάλων κομμάτων της Κύπρου, τάχθηκε ανοιχτά υπέρ του Σχεδίου Αννάν. Πιστεύω επίσης ότι η όποια λύση δεν θα πρέπει να αναγιγνώσκεται στατικά, τι κερδίζει η ελληνική και τι η τουρκική πλευρά, αλλά δυναμικά, με την έννοια ότι η λύση έχει τη δυνατότητα να τονώσει την οικονομία του νησιού σε τέτοιο βαθμό ώστε να κερδίσουν όλοι. Πιστεύω επίσης ότι η όποια λύση θα είναι επώδυνη και θα διαψεύδει τις μαξιμαλιστικές επιδιώξεις και της ελληνικής πλευράς αφού δεν μπορεί παρά να είναι προϊόν συμβιβασμού, μετά από μια στρατιωτική ήττα. Ανησυχώ για την αυταρχική στροφή της Τουρκίας που δεν βοηθά να εμπεδωθεί κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των δυο πλευρών στη νήσο. Και, τέλος, θεωρώ ότι το τι είναι συμφέρον και τι όχι για την Κύπρο θα πρέπει να το αποφασίσει ο κυπριακός λαός, χωρίς έξωθεν παρεμβάσεις και ανέξοδες εθνικιστικές κορώνες εκ του ασφαλούς.
Πιστεύετε πως το όνειρο της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης έχει αρχίσει να απομακρύνεται οριστικά;
Η Ευρώπη διέρχεται τη μεγαλύτερη κρίση στην ιστορία της και απειλείται. Οι εκλογικές αναμετρήσεις του 2017 θα κρίνουν πολλά. Δεν νομίζω ότι η Ευρώπη τέλειωσε και θεωρώ ότι θα πρόκειται για τη μεγαλύτερη καταστροφή από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο για την ήπειρό μας μια τέτοια εξέλιξη. Το Brexit έχει τη δυνατότητα να αφυπνίσει τις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις. Βλέπετε άλλωστε τις δυσκολίες τις οποίες καλείται να αντιμετωπίσει το Λονδίνο στη διαχείριση της εξόδου του από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η λύση δεν είναι η διάσπαση. Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες δεν θα σταματήσουν να γηράσκουν και να έχουν πρόβλημα παραγωγικότητας και ανάπτυξης απλώς και μόνο επειδή θα ξαναγυρίσουν στους παλιούς εθνικισμούς. Το αντίθετο μάλιστα. Η αντιμετώπιση των προκλήσεων της παγκοσμιοποίησης και της νέας εποχής θα δυσκολέψει: τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη θα είναι αμελητέες ποσότητες σε ένα διεθνές σύστημα που θα κυριαρχείται από τους μεγάλους, τις ΗΠΑ, την Κίνα και, σε μικρότερο βαθμό, τη Ρωσία και άλλους.
Πείτε μας δύο λόγια για το Δίκτυο Ναυαρίνο και τις δραστηριότητές του.
Το Δίκτυο Ναυαρίνο είναι μια αστική, μη κερδοσκοπική εταιρία με έδρα την ομώνυμη πλατεία στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, με στόχο την προώθηση του δημόσιου διαλόγου σε θέματα ευρύτερου δημόσιου ενδιαφέροντος. Γεννήθηκε μέσα από την ανάγκη να ενισχυθεί η εξωστρέφεια στη δημόσια ζωή της πόλης και να αναπτυχθεί, και στη Θεσσαλονίκη, ένας σοβαρός κόμβος προβληματισμού για τα μεγάλα προβλήματα και τις λύσεις τους. Το στοίχημα που βάλαμε το 2009, την ώρα που η Ελλάδα έμπαινε στη μεγάλη οικονομική της κρίση, κερδήθηκε απόλυτα. Η ανταπόκριση της πόλης ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Σε αυτό συντέλεσε η υποστήριξη της τοπικής επιχειρηματικής κοινότητας και, κυρίως, της Πολιτιστικής Εταιρίας υπό την ηγεσία του κ. Σταύρου Ανδρεάδη, του Δήμου Θεσσαλονίκης και πολλών άλλων φορέων σε τοπικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο. Μέχρι τώρα έχουμε πραγματοποιήσει πάνω από 100 εκδηλώσεις, έχουμε θεσμοθετήσει ένα μεγάλο διεθνές συμπόσιο για τις διεθνείς εξελίξεις κάθε Οκτώβριο, το οποίο παρακολουθούν κοντά στα 500 άτομα, διοργανώνουμε την πολύ επιτυχημένη Διεθνή Ακαδημία της Ολυμπίας, με μαθήματα στην πολιτική επιστήμη και τις διεθνείς σχέσεις με κάθε χρόνο 100 φοιτητές, κυρίως μεταπτυχιακούς, από τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, έχουμε εκδώσει δυο μελέτες και μεταφράζουμε στα Αγγλικά τον επετειακό τόμο για την εκατονταετηρίδα της απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης που προέκυψε από το μεγάλο διεθνές ιστορικό συνέδριο που διοργανώσαμε το 2012, ενώ συμμετέχουμε σε μια σειρά από ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα. Ήδη, μας αναγνωρίζουν στην Αθήνα και διεθνώς και ζητούν τη συνεργασία μας σε μια σειρά από θέματα όπως, για παράδειγμα, η προσφυγική κρίση, η διαβαλκανική συνεργασία, η ελληνο-τουρκική προσέγγιση, ο ρόλος των πόλεων στην εποχή της παγκοσμιοποίησης.
Ποια είναι τα σχέδιά σας το επόμενο διάστημα; Έχετε κάποιες προγραμματισμένες διαλέξεις που θα μπορούσε να παρακολουθήσει κάποιος αναγνώστης που ενδιαφέρεται για το γνωστικό σας αντικείμενο;
Έχουμε καμιά δεκαριά μικρότερες εκδηλώσεις μέχρι το τέλος του έτους και, βέβαια, τη Διεθνή Ακαδημία από τις 9 ως τις 19 Ιουλίου 2017 στο Ναύπλιο και το 6ο Διεθνές Συμπόσιο της Θεσσαλονίκης στις 22 Οκτωβρίου 2017 στο Ολύμπιον. Μέχρι το τέλος του έτους θα έχει κυκλοφορήσει από μεγάλο εκδοτικό οίκο του εξωτερικού και ο τόμος για τη Θεσσαλονίκη και με αγωνία περιμένουμε την έγκριση μιας σειράς ερευνητικών μας προτάσεων από τα ευρωπαϊκά προγράμματα.
